AI-risicobeoordeling en -categorieën

Inzicht in de risicoclassificatie van AI-systemen volgens de EU AI Act

45 minuten

AI-risicobeoordeling en -categorieën

Welkom bij deze les over AI-risicobeoordeling en -categorieën. In deze les gaan we dieper in op de risico-gebaseerde benadering van de EU AI Act, en leren we hoe u AI-systemen kunt beoordelen en categoriseren op basis van risico.

Het proces van AI-risicobeoordeling

Risicobeoordeling is een fundamenteel aspect van de EU AI Act. Het is een systematisch proces om de potentiële risico's van een AI-systeem te identificeren, analyseren en evalueren.

Sleutelcomponenten van AI-risicobeoordeling

Risico-identificatie

Het identificeren van alle mogelijke risico's die het AI-systeem kan opleveren voor gezondheid, veiligheid en fundamentele rechten.

Risico-analyse

Het bepalen van de waarschijnlijkheid en ernst van de geïdentificeerde risico's.

Risicobeheersing

Het implementeren van maatregelen om de risico's te beheersen, te verminderen of te elimineren.

Risico-evaluatie

Het continue proces van monitoring, beoordeling en bijstelling van de risicobeheersmaatregelen.

Bij het beoordelen van AI-risico's wordt er gekeken naar verschillende factoren, waaronder:

  • Impact op fundamentele rechten: In hoeverre kan het systeem inbreuk maken op privacy, gelijkheid, menselijke waardigheid of andere fundamentele rechten?
  • Bereik en schaal: Hoeveel mensen worden potentieel beïnvloed door beslissingen van het AI-systeem?
  • Afhankelijkheid: In welke mate zijn mensen afhankelijk van de uitkomsten van het AI-systeem?
  • Autonomie: In hoeverre functioneert het systeem zonder menselijk toezicht of interventie?
  • Transparantie: Hoe doorzichtig en verklaarbaar zijn de beslissingen van het AI-systeem?
  • Context en domein: In welke sector of context wordt het AI-systeem ingezet (bijv. gezondheidszorg, justitie, financiën)?

De vier risicocategorieën van de EU AI Act

De EU AI Act categoriseert AI-systemen in vier risiconiveaus, elk met specifieke verplichtingen en vereisten. Het is essentieel om te begrijpen in welke categorie een AI-systeem valt, omdat dit bepaalt welke regels van toepassing zijn.

1. Onaanvaardbaar risico (Verboden AI)

AI-systemen die worden beschouwd als een duidelijke bedreiging voor de veiligheid, de bestaansmiddelen en de rechten van mensen zijn verboden onder de EU AI Act.

Voorbeelden van verboden AI:

  • Sociale scoring door overheden om burgers te beoordelen of te classificeren
  • AI-systemen die kwetsbare groepen manipuleren of exploiteren door hun zwakheden of kwetsbaarheid te gebruiken
  • Real-time biometrische identificatie in openbare ruimtes voor wetshandhaving, met specifieke uitzonderingen
  • Emotieherkenningssystemen op de werkplek of in onderwijsinstellingen
  • Voorspellende politiesystemen die individuele risicobeoordeling gebruiken om het waarschijnlijke plegen van strafbare feiten door personen te voorspellen

Relevante artikelen:

Artikel 5 van de EU AI Act verbiedt specifiek deze praktijken, met enkele strikt gedefinieerde uitzonderingen voor wetshandhaving.

2. Hoog risico

AI-systemen die significante risico's kunnen vormen voor gezondheid, veiligheid of fundamentele rechten. Deze systemen zijn toegestaan, maar onderworpen aan strikte vereisten voordat ze op de markt kunnen worden gebracht.

Voorbeelden van hoog-risico AI:

  • AI in kritieke infrastructuur die kan leiden tot ernstige schade (water, gas, elektriciteit, vervoer)
  • AI voor personeelswerving, het beoordelen van sollicitanten, of het nemen van beslissingen over promotie of beëindiging
  • AI voor kredietwaardigheid en -scoring
  • AI in medische apparatuur voor diagnose of behandelbeslissingen
  • AI-systemen voor wetshandhaving, zoals het beoordelen van recidiverisico
  • AI voor toegangscontrole tot essentiële diensten (zoals sociale zekerheid, onderwijs)

Vereisten voor hoog-risico AI:

  • Risicobeheerssysteem gedurende de hele levenscyclus
  • Data- en datagovernance van hoge kwaliteit
  • Gedetailleerde technische documentatie
  • Automatische registratie van activiteiten (logging)
  • Transparantie en informatie voor gebruikers
  • Menselijk toezicht
  • Nauwkeurigheid, robuustheid en cyberveiligheid
  • Conformiteitsbeoordeling voordat het op de markt wordt gebracht

3. Beperkt risico

AI-systemen met specifieke transparantievereisten. Deze systemen mogen worden gebruikt, maar moeten voldoen aan bepaalde transparantieverplichtingen zodat gebruikers geïnformeerde beslissingen kunnen nemen.

Voorbeelden van beperkt-risico AI:

  • Chatbots die met klanten interacteren
  • Deepfakes (synthetische audio, video of afbeeldingen)
  • Emotieherkenningssystemen (buiten werkplek/onderwijs)
  • Biometrische categoriseringssystemen

Transparantievereisten:

  • Gebruikers moeten worden geïnformeerd dat ze interacteren met een AI-systeem, tenzij dit duidelijk is
  • Bij deepfakes of andere synthetische content moet duidelijk worden aangegeven dat de inhoud kunstmatig is gegenereerd of gemanipuleerd
  • Emotieherkenningssystemen moeten gebruikers informeren dat ze aan dergelijke systemen worden onderworpen

4. Minimaal risico

De overgrote meerderheid van AI-systemen valt in deze categorie. Deze systemen vormen weinig tot geen risico voor de rechten of veiligheid van burgers en zijn onderworpen aan geen of minimale verplichtingen.

Voorbeelden van minimaal-risico AI:

  • AI-gestuurde spamfilters
  • AI voor optimalisatie van productieprocessen
  • AI-gebaseerde videospellen
  • AI voor inventarisbeheer
  • De meeste AI-tools voor persoonlijke productiviteit
  • AI voor voorspelling van verkeersstroom of weersomstandigheden

Reguleringsaanpak:

Voor minimaal-risico AI-systemen stimuleert de EU vrijwillige gedragscodes. Hoewel deze systemen niet onderworpen zijn aan de strenge verplichtingen van hoog-risico systemen, worden aanbieders aangemoedigd om de beste praktijken voor verantwoorde AI toe te passen.

Praktische toepassing: AI-risicobeoordeling in organisaties

Voor organisaties die AI-systemen ontwikkelen, implementeren of gebruiken, is het essentieel om een methodisch proces voor risicobeoordeling te volgen. Hier volgt een praktische aanpak die u kunt gebruiken:

Stappenplan voor AI-risicobeoordeling

1. Inventariseer AI-systemen

Maak een volledige inventaris van alle AI-systemen in uw organisatie, inclusief systemen die worden gebruikt, ontwikkeld of aangeschaft.

2. Bepaal het doel en de context

Documenteer het beoogde doel, de functionaliteit en de gebruikscontext van elk AI-systeem.

3. Identificeer potentiële risico's

Brainstorm over alle mogelijke risico's die het systeem kan opleveren, inclusief risico's voor fundamentele rechten, veiligheid, en privacy.

4. Categoriseer het systeem

Bepaal in welke risicocategorie van de EU AI Act het systeem valt: verboden, hoog risico, beperkt risico, of minimaal risico.

5. Implementeer de vereiste maatregelen

Voer de nodige maatregelen in op basis van de risicocategorie (bijv. transparantie-eisen, datakwaliteitscontroles, menselijk toezicht).

6. Documenteer het proces

Houd gedetailleerde documentatie bij van de risicobeoordeling, inclusief de methodologie, bevindingen en geïmplementeerde maatregelen.

7. Monitor en evalueer regelmatig

Stel een schema op voor regelmatige herbeoordeling van risico's, vooral bij wijzigingen in het systeem, het gebruik of de regelgeving.